Anoreksja - jadłowstręt psychiczny
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) to poważne zaburzenie odżywiania o podłożu psychicznym, które charakteryzuje się celowym i intensywnym ograniczaniem spożycia jedzenia w celu utraty wagi, mimo niskiej masy ciała. Osoby cierpiące na anoreksję mają zniekształcony obraz własnego ciała, postrzegając się jako osoby grube, nawet jeśli są ekstremalnie szczupłe. Jest to zaburzenie psychiczne, ale jego konsekwencje są zarówno psychologiczne, jak i fizjologiczne.
Kryteria diagnostyczne anoreksji (według DSM-5):
- Ograniczenie przyjmowania kalorii: Znaczące ograniczenie jedzenia prowadzące do masy ciała, która jest znacznie niższa niż norma dla wieku, płci, rozwoju i zdrowia fizycznego.
- Lęk przed przybraniem na wadze: Uporczywy strach przed przytyciem lub ciągłe działania mające na celu zapobieżenie przybieraniu na wadze, nawet przy niskiej masie ciała.
- Zniekształcenie obrazu własnego ciała: Zniekształcone postrzeganie masy ciała lub sylwetki, nadmierne skupienie na wadze jako mierniku wartości własnej, bądź zaprzeczanie powadze niskiej masy ciała.
Podtypy anoreksji:
- Typ restrykcyjny:
- Charakteryzuje się ograniczeniem spożycia kalorii poprzez unikanie jedzenia lub przestrzeganie bardzo restrykcyjnej diety.
- Nie występują epizody objadania się ani zachowania kompensacyjne, takie jak prowokowanie wymiotów.
- Typ bulimiczny (objadanie się/wydalanie):
- Oprócz ograniczenia jedzenia występują epizody objadania się, po których stosowane są zachowania kompensacyjne, takie jak prowokowanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, diuretyków lub nadmierne ćwiczenia fizyczne.
Przyczyny anoreksji:
Anoreksja ma złożone podłoże, wynikające z interakcji czynników biologicznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych.
Czynniki biologiczne:
- Genetyka: Istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia anoreksji u osób, które mają w rodzinie przypadki zaburzeń odżywiania.
- Zaburzenia neuroprzekaźników: Niskie poziomy serotoniny mogą wpływać na regulację nastroju, apetytu i kontroli impulsów.
- Zmiany w układzie nagrody w mózgu: Jedzenie może być postrzegane jako mniej nagradzające, co prowadzi do jego unikania.
Czynniki psychologiczne:
- Perfekcjonizm: Osoby z anoreksją często mają skłonność do perfekcjonizmu i stawiania sobie nierealistycznie wysokich wymagań.
- Niska samoocena: Nadmierna koncentracja na wadze i wyglądzie może być mechanizmem radzenia sobie z niskim poczuciem własnej wartości.
- Lęk i kontrola: Kontrola nad jedzeniem może dawać poczucie kontroli w sytuacjach, gdy inne aspekty życia wydają się nieprzewidywalne.
Czynniki społeczno-kulturowe:
- Wpływ mediów: Promowanie nierealistycznych standardów piękna i szczupłej sylwetki.
- Presja społeczna: Negatywne komentarze dotyczące wyglądu mogą wpływać na rozwój zaburzeń odżywiania.
- Normy rodzinne: Nadmierne skupienie na wadze i jedzeniu w rodzinie może sprzyjać rozwojowi anoreksji.
Skutki anoreksji:
1. Fizjologiczne:
- Układ sercowo-naczyniowy: Bradykardia (spowolnione bicie serca), niskie ciśnienie krwi, ryzyko niewydolności serca.
- Układ pokarmowy: Zaparcia, wzdęcia, spowolniona motoryka jelit.
- Układ hormonalny: Amenorrhoea (brak miesiączki), spadek hormonów tarczycy, zaburzenia poziomu insuliny.
- Kości: Osteoporoza lub osteopenia z powodu niedoboru wapnia i witaminy D.
- Układ odpornościowy: Obniżona odporność, zwiększona podatność na infekcje.
2. Psychologiczne:
- Depresja, lęk, drażliwość.
- Trudności w koncentracji i spadek zdolności poznawczych.
- Obsesyjne myśli dotyczące jedzenia i wyglądu.
3. Społeczne:
- Izolacja społeczna wynikająca z unikania wspólnych posiłków i trudności w relacjach interpersonalnych.
Leczenie anoreksji:
Leczenie wymaga podejścia interdyscyplinarnego, które łączy psychoterapię, interwencję medyczną i wsparcie dietetyczne.
Psychoterapia:
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Skupia się na zmianie myślenia i zachowań związanych z jedzeniem oraz obrazem ciała.
- Terapia rodzinna (np. model Maudsley): Włącza rodzinę w proces leczenia, wspierając dziecko w powrocie do zdrowia.
- Terapia psychodynamiczna: Pomaga zrozumieć emocjonalne przyczyny zaburzeń.
Wsparcie medyczne:
- Monitorowanie masy ciała i funkcji życiowych w celu zapobiegania powikłaniom.
- Leczenie ewentualnych zaburzeń hormonalnych i niedoborów żywieniowych.
Wsparcie dietetyczne:
- Stopniowe zwiększanie ilości kalorii w diecie, aby przywrócić masę ciała.
- Edukacja żywieniowa i budowanie zdrowych relacji z jedzeniem.
Prognostyka:
- Anoreksja ma jedno z najwyższych wskaźników śmiertelności spośród zaburzeń psychicznych (wynika to z wyniszczenia organizmu oraz ryzyka samobójstw).
- Wczesna diagnoza i kompleksowe leczenie znacznie zwiększają szanse na pełne wyzdrowienie.
Bulimia - objadanie się połączone z wydalaniem pokarmu
Bulimia (żarłoczność psychiczna) to poważne zaburzenie odżywiania, charakteryzujące się powtarzającymi się epizodami kompulsywnego objadania się, po których następują zachowania kompensacyjne, mające na celu zapobieżenie przybraniu na wadze. Zachowania te mogą obejmować prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, diuretyków, głodówki lub nadmierne ćwiczenia fizyczne. Mimo normalnej lub nieznacznie podwyższonej masy ciała, osoby z bulimią często przeżywają silny lęk przed przytyciem oraz mają zniekształcony obraz swojego ciała.
Kryteria diagnostyczne bulimii (według DSM-5):
Epizody objadania się:
- Spożywanie w określonym czasie (np. w ciągu 2 godzin) ilości jedzenia, która jest znacznie większa niż normalnie spożywana przez większość ludzi.
- Uczucie braku kontroli nad jedzeniem podczas epizodu (np. niemożność przestania jeść lub kontrolowania ilości spożywanego jedzenia).
Zachowania kompensacyjne:
- Powtarzające się próby zneutralizowania efektu objadania się poprzez wymioty, stosowanie środków przeczyszczających, diuretyków, głodówki lub intensywną aktywność fizyczną.
Częstość objawów:
- Epizody objadania się i zachowania kompensacyjne występują co najmniej raz w tygodniu przez 3 miesiące.
Nadmierne skupienie na wadze i sylwetce:
- Wpływ obrazu ciała na poczucie własnej wartości jest nieproporcjonalnie duży.
Przyczyny bulimii:
Podobnie jak anoreksja, bulimia ma złożoną etiologię, wynikającą z interakcji wielu czynników:
Czynniki biologiczne:
- Genetyka: Badania wskazują na rodzinne predyspozycje do zaburzeń odżywiania.
- Zaburzenia neuroprzekaźników: Nieprawidłowy poziom serotoniny i dopaminy może wpływać na regulację apetytu i nastrój.
- Regulacja układu nagrody: Epizody objadania się mogą być związane z chwilowym uczuciem ulgi i przyjemności, co sprzyja powtarzaniu tego zachowania.
Czynniki psychologiczne:
- Niska samoocena: Osoby z bulimią często mają negatywny obraz siebie i poczucie braku kontroli nad własnym życiem.
- Perfekcjonizm: Podobnie jak w anoreksji, występuje tendencja do stawiania sobie nierealistycznych wymagań.
- Stres i emocje: Jedzenie może być sposobem na radzenie sobie z trudnymi emocjami, stresem czy samotnością.
Czynniki społeczno-kulturowe:
- Presja społeczna: Kult szczupłości i promowanie idealnego ciała w mediach.
- Normy rodzinne: Nadmierne wymagania rodziców, presja sukcesu lub negatywne komentarze dotyczące wyglądu mogą sprzyjać zaburzeniom.
Skutki bulimii:
Fizyczne:
Układ pokarmowy:
- Podrażnienie i uszkodzenie błony śluzowej przełyku przez częste wymioty.
- Zapalenie gardła i chroniczne bóle gardła.
- Powiększenie gruczołów ślinowych (obrzęk przyusznic).
Układ sercowo-naczyniowy:
- Zaburzenia elektrolitowe (np. spadek poziomu potasu), które mogą prowadzić do arytmii serca i zwiększać ryzyko zgonu.
Układ hormonalny i metaboliczny:
- Nierównowaga hormonalna, nieregularne miesiączki lub ich brak.
- Wahania masy ciała, co może prowadzić do efektu jo-jo.
Zęby i jama ustna:
- Erozja szkliwa zębów z powodu kontaktu z kwasami żołądkowymi.
- Nadwrażliwość zębów i próchnica.
Układ skórny:
- Pojawianie się zmian skórnych na grzbietach dłoni (tzw. objaw Russella) w wyniku prowokowania wymiotów.
Psychologiczne:
- Depresja i lęki.
- Obsesyjne myśli o jedzeniu, wadze i sylwetce.
- Niskie poczucie własnej wartości i poczucie winy po epizodach objadania się.
Społeczne:
- Izolacja społeczna, unikanie sytuacji związanych z jedzeniem.
- Problemy w relacjach interpersonalnych wynikające z wstydu i ukrywania problemu.
Leczenie bulimii:
Leczenie bulimii wymaga wielodyscyplinarnego podejścia, które obejmuje zarówno terapię psychologiczną, jak i interwencję medyczną.
Psychoterapia:
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Jest to złoty standard leczenia bulimii. Pomaga w zmianie myślenia i zachowań związanych z jedzeniem oraz obrazu własnego ciała.
- Terapia interpersonalna (IPT): Skupia się na poprawie relacji międzyludzkich i radzeniu sobie z emocjami.
- Terapia grupowa: Może wspierać osoby z bulimią poprzez dzielenie się doświadczeniami i wzajemne wsparcie.
Wsparcie medyczne:
- Leczenie zaburzeń elektrolitowych i ewentualnych powikłań zdrowotnych.
- Farmakoterapia: Leki przeciwdepresyjne (np. SSRI, takie jak fluoksetyna) mogą pomóc w redukcji epizodów objadania się i poprawie nastroju.
Wsparcie dietetyczne:
- Edukacja żywieniowa, która pomaga w budowaniu zdrowych nawyków jedzeniowych.
- Opracowanie regularnego harmonogramu posiłków, aby zapobiec napadom głodu.
Prognostyka:
- Przy odpowiednim leczeniu większość osób z bulimią może osiągnąć poprawę i wrócić do zdrowych nawyków żywieniowych. Jednak bez interwencji problem może się utrwalać i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
- Wczesna diagnoza oraz wsparcie emocjonalne od rodziny i specjalistów znacząco zwiększają szanse na wyzdrowienie
Jeśli podobne objawy występują u Państwa, bądź u Państwa dzieci poproście o pomoc swoich najbliższych oraz skontaktujcie się z psychologiem, nigdy nie warto takich rzeczy negować. Pamiętajcie o tym!
